Onderbuikpolitiek ondergraaft legitimiteit strafrecht
Strafzaken na verkeersongevallen, zoals die van Rai Vloet, roepen veel emotie op. De publieke opinie is vernietigend en juist daarom is een uiterst kritisch oordelende strafrechter onmisbaar, aldus advocaten Willem Backer en Rafael Schreudering.
Tweede Kamerlid Koerhuis (VVD) deelde kamervragen over de zaak Vloet eerst op Twitter. Beeld: ANP
Van alle soorten strafzaken zijn verkeerszaken misschien wel het meest besproken in het publieke debat. Op 25 januari deed het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch uitspraak in zo’n zaak. Op een rustige randweg in Vlissingen had onze cliënt K. onverantwoord hard gereden. Hij bereikte enkele ogenblikken een topsnelheid en kwam uiteindelijk met circa 75 kilometer per uur in botsing met een overstekend slachtoffer. Zij kwam te overlijden. Het gerechtshof Den Bosch veroordeelde K. tot tweeënhalf jaar cel, nadat het Openbaar Ministerie vijf jaar had geëist. De rechtbank in Middelburg legde in eerste aanleg al vier jaar gevangenisstraf op.
De zaak kreeg in lokale media veel aandacht. Het predicaat ‘straatrace’ verscheen vrijwel direct na de aanhouding van de bestuurder in de nieuwsberichten. In diezelfde berichtgeving werd een misleidend beeld geschetst van een onverschillige verdachte die zou zwijgen over de toedracht. Het televisieprogramma Opsporing Verzocht werd zelfs ingeschakeld om een tweede betrokken bestuurder te vinden en de familie van onze cliënt werd afgeluisterd, om het straatracescenario substantie te geven. Dat scenario werd geen werkelijkheid.
Veel te milde straf
Het hof kwam in deze zaak tot een ander oordeel dan de rechtbank. Van een straatrace was niets gebleken. Op (sociale) media vielen de verwijten aan het hof al snel. Er was, zoals wel vaker wordt gedacht, een veel te milde straf opgelegd, vond men. Dezelfde conclusie volgde nadat de rechtbank Den Bosch een dag later oordeelde over een noodlottig verkeersongeval in Nuenen, waarbij een politieagent om het leven kwam en een andere agent zwaargewond raakte.
Dit sentiment in de samenleving is goed te verklaren. Verkeerszaken spreken tot de verbeelding, want iedereen neemt dagelijks deel aan het verkeer. Bij een verschrikkelijk ongeval neemt men echter razendsnel afstand van de veroorzaker en wordt er verwachtingsvol naar het strafproces gekeken voor een krachtig signaal. Er is immers iemand het leven ontnomen, die daar zelf helemaal niets aan kon doen; dat vraagt om straf. De publieke opinie is vernietigend en juist daarom is een uiterst kritisch oordelende strafrechter onmisbaar.
In 2021 zijn er in het verkeer 478 dodelijke slachtoffers gevallen. Niet in alle gevallen is daarvoor iemand strafrechtelijk aansprakelijk, laat staan dat steeds een jarenlange gevangenisstraf volgt. De aandacht verschuift in verkeerszaken van het fatale gevolg, dat niemand heeft gewild, naar de verwijtbaarheid. Er wordt gekeken naar de verkeerssituatie, de omstandigheden, het rijgedrag van de verdachte, zijn afwegingen, inzichten en intenties.
De dood van een ander op zijn geweten
Ook de persoon van de verdachte speelt een rol. In veel gevallen is de veroorzaker van een ongeval nooit eerder met politie en justitie in aanraking gekomen. Het is iemand die op de dag van het ongeval in de auto is gestapt, om vervolgens ongevraagd als verdachte in een strafproces te belanden en de rest van zijn leven mee te nemen dat hij de dood van een ander op zijn geweten heeft.
Het strafproces is geen ijzige vergelding. In de zittingszaal moet een compleet beeld van de situatie én de persoon van de verdachte ontstaan. Dat evenwichtige beeld krijgen alleen de aanwezigen in de zittingszaal te zien, maar de emoties worden ver buiten het strafproces gevoeld. Die emoties worden in nieuwsfragmenten van een halve minuut gedeeld met burgers, die zich vervolgens ongefilterd uitspreken op social media.
De persoon die op de dag van het ongeval in de auto is gestapt doet op een gegeven moment voor niemand meer ter zake, behalve voor de verdediging en (als het goed is) voor de rechter.
De emoties voorstelbaar
Met ergernis hebben wij de recente berichtgeving rondom voetballer Rai Vloet gevolgd. Hij veroorzaakte een ongeval waarbij een 4-jarig jongetje het leven liet. De emoties die deze zaak teweegbrengt zijn (opnieuw) voorstelbaar. Maar de snelheid en het gemak waarmee deelnemers aan het publieke debat zich uitspreken over een zaak die onder de rechter is, is opmerkelijk.
Wanneer zelfs politici zich gaan uitspreken over individuele strafzaken is oplettendheid geboden. Kamerleden dragen een verantwoordelijkheid om de rechtsprekende macht onafhankelijk te laten functioneren. Dat uitgangspunt lijkt door sommigen volledig uit het oog verloren. Zo formuleerde Tweede Kamerlid Koerhuis (VVD) onder verwijzing naar een artikel van de Telegraaf, Kamervragen over de zaak Vloet, die hij eerst op Twitter deelde. Koerhuis had zichzelf en de minister overigens moeite kunnen besparen. Een groot deel van zijn vragen was zinloos of na enig eigen onderzoek eenvoudig te beantwoorden.
De politiek is verhard, het strafklimaat is verhard
Koerhuis, kennelijk niet gehinderd door enige kennis over de trias politica, voedt de onderbuik van zijn electoraat en is kennelijk blind voor de schadelijke neveneffecten. De stelselmatige manier waarop dit gebeurt, is zorgwekkend. Ondermijning van de rechtspraak lijkt met name een populair thema op de rechterflank van het politieke spectrum. Afzwaaiend collega Wim Anker verwoordde het huidige strafklimaat in een radio-interview onlangs treffend: “Repressie en vergelding vechten om voorrang. De politiek is verhard, het strafklimaat is verhard.”
Er zal altijd kritisch en opiniërend worden gesproken over het strafrecht en individuele zaken. Ook de roep om vergelding is van alle tijden en de strafrechter is prima in staat gebleken om zich hier niet door te laten leiden.
Het arrest van het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch is hier een voorbeeld van. Het is zaak om dit te blijven koesteren en de legitimiteit van de rechtspraak niet te ondergraven met politiek die wordt gedreven door de onderbuik.
Gepubliceerd op Parool.nl - 2 februari 2022
